Sensoplastyka, czyli rozwój poprzez zabawę.

Pojęcie sensoplastyki

Gdybyśmy mieli przedstawić krótką i czytelną definicję pojęcia sensoplastyki, to moglibyśmy ją sformułować jako metodę pracy rozwojowo – edukacyjnej, w formie twórczej aktywności plastyczno – sensorycznej, która bazuje na stymulowaniu wszystkich pięciu zmysłów, jakimi został obdarzony człowiek. Metoda ta angażuje więc do pracy samorozwojowej zarówno dotyk, wzrok, słuch, węch jak i smak, chociaż nie zawsze równolegle. Myśląc o metodzie edukacji opartej o zabawę, w sposób naturalny i mimowolny łączymy ją z pracą z dziećmi, z ich rozwojem i empirycznym poznawaniem przez nich otaczającego świata. Takie myślenie jest uzasadnione, ale nie jedynie słuszne. Praca w oparciu o założenia tej metody jest z powodzeniem wykorzystywana w terapii zajęciowej osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, w działaniach aktywizujących pamięć sensoryczną u seniorów, w pracy z osobami ogólnie zaburzonymi w obszarze integracji sensorycznej oraz w różnych formach arterapii i terapii zajęciowej. Sensoplastyka nie jest bezpośrednią pochodną integracji sensorycznej, czyli tak zwanej terapii SI, ale w olbrzymim stopniu bazuje na jej założeniach. W praktyce oznacza to, że wykorzystuje ona wiedzę o działaniu zmysłów i potrzebie ich stymulacji w rozwoju człowieka, począwszy od jego narodzin. Profilaktyka rozwoju zmysłowego może, a nawet powinna być stosowana u dzieci zarówno w domu, gdzie przebywają pod opieką rodziców, jak i w żłobkach czy przedszkolach. Ich istotą jest rozwój zdolności odbierania, a następnie przetwarzania bodźców, a wszystko to odbywa się w atmosferze kreatywnej i jednocześnie swobodnej zabawy.n

Zadania sensoplastyki

Omawiana tu metoda pracy z dziećmi, chociaż jak już wiemy nie ogranicza się ona tylko do nich, ma charakter ogólnorozwojowy i wspiera ten rozwój poprzez konkretne, ujęte w swoich założeniach cele, które możemy sformułować pod postacią listy głównych, sześciu zadań. Pierwszym z nich będzie dążenie do rozwoju sensorycznego, sprowadzającego się do stymulacji zmysłów, o czym dowiadujemy się już z samej definicji tej metody. Od momentu przyjścia na świat poznajemy go i fascynujemy się nim dzięki naszym zmysłom, reagując na dobiegające bodźce, które przetwarzamy indywidualnie i adekwatnie do poziomu rozwoju na obraz rzeczywistości. Dziecko dotykając piasku doświadcza jego ziarnistości, słyszy plusk wody, gdy uderza dłonią w jej taflę, widzi kolory klocków, czuje zapach kwiatów i słodki smak pomarańczy. Każdy taki bodziec prowadzi do rozwoju połączeń nerwowych, wspiera koncentrację, koordynację, równowagę i zdolność do samoregulacji. Gdybyśmy mieli udzielić odpowiedzi na pytanie czym jest rozwój sensoryczny, to jest on kluczem do harmonijnego rozwoju emocjonalnego, poznawczego i ruchowego dziecka, które uczy się adekwatnego reagowania w określonych sytuacjach. Drugim z takich zadań rozwojowych będzie wspieranie motoryki małej i motoryki dużej. W przypadku motoryki małej, poprzez którą rozumiemy zdolność do wykonywania precyzyjnych, celowych ruchów rąk i palców, takim wsparciem dla jej rozwoju będą zabawy polegające na chwytaniu, pisaniu, rysowaniu, zapinaniu guzików, nawlekaniu koralików, lepieniu z plasteliny czy wycinaniu serwetek i rozmaitych kształtów z papieru. W przypadku motoryki dużej, czyli zdolności do poruszania się i wykonywania szeregu ruchów całym ciałem, przy udziale wielu grup mięśni, takim wsparciem rozwojowym będą zabawy związane z bieganiem, podskokami, pływaniem, jazdą na rowerze czy grą w piłkę. Z przejawami aktywności z obszaru motoryki dużej, spotykamy się już u niemowląt, obserwując ich pierwsze unoszenie główki, próby przewrotów czy raczkowania. Wszystkie te aktywności dziecięce są konieczne dla ukształtowania u nich prawidłowej postawy, koordynacji ruchowej i zadowalającego stanu zdrowia. Trzecim na liście zadań jest ukierunkowanie na rozwój kreatywności i wyobraźni. Podczas zajęć sensoplastycznych dzieci mają szeroką, niczym nieograniczoną swobodę twórczą i pełne przyzwolenie na wyrażanie siebie w indywidualny sposób. Bawiąc się, mieszają według uznania kolory, przeplatają różne formy, kształty i faktury, a to wszystko w sposób zgodny z ich wizją i potrzebami chwili, bez narzuconych wzorców i etykietowania co jest dobre, a co złe. Jedyne co nadaje ton takiej zabawie to naturalna, dziecięca potrzeba eksperymentowania i odkrywania nowych dróg i pomysłów. W czasie takich zajęć mały chłopiec czy dziewczynka może przemienić się w walecznego rycerza, dosiąść konia zrobionego z szczotki, wspiąć się na szczyt góry, stając na krześle, czy być wróżką z czarodziejską różdżką, zrobioną z patyka i kolorowych wstążek. Wszystko jest w takiej zabawie możliwe, a granice pojawiają się tam, gdzie kończy się siła wyobraźni. Czwarte, kolejne zadania z tej listy ma na celu wzmocnić u młodego człowieka poczucie sprawczości, a taka możliwość pojawia się w momencie, gdy dziecko samo może zdecydować co stworzy i w jaki sposób tego dokona. Jego rosnąca samodzielność przyczynia się do budowania pewności siebie i podejmowania autonomicznych działań w przyszłości. Dziecko bawiąc się, doświadcza wolności wyboru i uczy się wiary we własne możliwości, ciesząc się świadomością, że jego pomysły mogą mieć wartość i zastosowanie. Taka forma aktywności pokazuje, że nie trzeba być idealnym, by być twórczym i jednocześnie skutecznym, ale co być może najważniejsze nie nabywa paraliżującego lęku przed byciem ocenianym. Piątym z zadań jest przekazanie umiejętności relaksowania się i rozładowywania napięć. Forma zajęć sensoplastycznych pozwala na kojące rozluźnienie w ciele, gdyż w naturalny sposób angażuje do działania wspomniane ciało i pobudza zmysły. Ugniatanie, rozcieranie, chlapanie czy rozmazywania działa niczym emocjonalny wentyl, poprzez który uchodzi napięcie, stres i frustracja. Uspokojenie i wyciszenie towarzyszące takim aktywnościom, pomagają skupić uwagę dziecka na przysłowiowym „tu i teraz”, a sam maluch świadomy już, że może się rozluźnić i działać intuicyjnie, wzmacnia u siebie emocjonalną odporność. Ostatnim z listy, szóstym zadaniem jest integracja sensoryczna, rozumiana jako proces, w którym mózg dziecka uczy się właściwie odbierać, porządkować i łączyć bodźce zmysłowe, a więc te odbierane przez dotyk, wzrok, węch, słuch i smak, a także te dotyczące obszaru równowagi i czucia głębokiego. To uczenie się poprzez doświadczanie ma wykształcić w dziecku umiejętność okazywania właściwych, zróżnicowanych w zależności od zaistniałej sytuacji reakcji. W trakcie zajęć sensoplastycznych dzieci odbierają zróżnicowane bodźce jednocześnie, a przykładem niech będzie zabawa polegająca na rozgniataniu w rączkach truskawek na mus, kiedy dzieci czują pomiędzy palcami ich spływający sok, widzą ich intensywny, czerwony kolor i czują unoszący się, charakterystyczny owocowy zapach, a wkładając te palce do ust, poczują również ich smak. To zróżnicowanie bodźców wpływa na pracę mózgu i ćwiczy koordynację zmysłów oraz ruchu, a także równoważy nagromadzone napięcia i emocje.n

Przygoda z sensoplastyką w jesieni życia

Sensoplastyka staję się coraz popularniejszą formą terapii zajęciowej, również w środowisku seniorów. Wykorzystując wspomniane już wcześniej bodźce sensoryczne, wspiera rozwój i dba o dobre samopoczucie u osób starszych. Pomimo jej pierwotnego skierowania ku najmłodszym, w sposób zaskakujący okazała się być świetnym rozwiązaniem w walce z przypadłościami, które przytrafiają się nam już w jesieni życia. Metoda ta pomaga złagodzić i ograniczyć częściowo objawy demencji, choroby Alzheimera oraz wielu zaburzeń o charakterze neurologicznym. Korzyści dla seniorów płynące z uczestnictwa w zajęciach sensoplastycznych to stymulacja zmysłów, które poprzez tego typu zaangażowanie, wspierają procesy neuroplastyczne w mózgu. Obserwowalna jest również poprawa motoryki małej, gdyż wszelkie prace manualne są pomocne w utrzymaniu zanikającej na tym etapie życia sprawności dłoni. Zajęcia stanowią wsparcie dla redukcji stresu i pozwalają na doznanie relaksu, działając wyciszająco na zmysły. Stosowana metoda aktywności jest w dużym stopniu wyzwalaczem kreatywności i ekspresji, a tym samym daje osobom w niej uczestniczącym poczucie powrotu do sprawczości i możliwości wyrażenia siebie poprzez kreację. Nie bez znaczenie jest też z pozoru wtórna korzyść z tej sensoplastycznej przygody dla osób starszych, którą znajdziemy w zachodzącym wówczas doświadczeniu integracji społecznej. To ważny proces, który przeciwdziała izolacji, marginalizacji i samotności oraz ma kluczowe znaczenie dla jakości zdrowia psychicznego i fizycznego tych ludzi.

Sensoplastyka jako narzędzie terapeutyczne wspiera budowanie relacji z ciałem i emocjami, angażując w ten proces wszystkie zmysły i pozwalając na swobodną ekspresję. Uczestnicy takiej terapii, mogą doświadczyć siebie w działaniu, pozostając cały czas w bezpiecznej dla siebie przestrzeni, wolnej od ocen i stygmatyzacji. Dotyk i ruch rozwijają świadomość ciała i uczą umiejętności rozpoznawania własnych potrzeb i granic w obszarze fizyczności. Terapia ta pomaga również rozwinąć relację z własnymi emocjami, które na zajęciach wyrażane są pozawerbalnie przy użyciu ruchu, kolorów i struktur i dzięki temu dochodzi do ich wyciszenia i redukcji nagromadzonych napięć. Pracując w oparciu o metodę sensoplastyczną wzmacniamy u podopiecznych poczucie bezpieczeństwa, sprawczości i samopoznania.