Terapia wstrząsowa – czy to ma sens?
Agnieszka Kowalczyk
Współczesna psychologia i psychiatria oferują różnorodne metody leczenia zaburzeń psychicznych, które różnią się zarówno w intensywności, jak i mechanizmach działania. Określenie „terapia wstrząsowa” może dotyczyć różnego rodzaju terapii, które tak naprawdę znacznie się od siebie różnią. Łączy je jeden element, który – jak sama nazwa wskazuje – wywołuje swoisty wstrząs u pacjenta. Mówimy tu o czynniku, który działa na tyle silnie, że jest w stanie wywołać zmiany w mózgu człowieka. Dwie z nich, które mimo wspólnego nazewnictwa różnią się znacząco w swoim podejściu i efektach, to terapia elektrowstrząsowa (ECT) oraz łagodniejsza terapia wstrząsowa, znana również jako ekspozycyjna terapia poznawczo-behawioralna (ang. exposure therapy).
Terapia elektrowstrząsowa (ECT)
Terapia wstrząsowa, znana również jako elektrowstrząsy (ECT, z ang. Electroconvulsive Therapy), jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych metod leczenia w psychiatrii. Zaczęto ją stosować w oficjalnym leczeniu chorób psychicznych już w XVI w. Dla wielu osób brzmi przerażająco. Obrazy, jakie znamy z dużych ekranów mogą tylko pogłębiać nasze wyobrażenia, potęgować strach. Jednak, pomimo tego, że wzbudza ona liczne kontrowersje, terapia wstrząsowa wciąż jest stosowana na całym świecie jako skuteczna metoda leczenia niektórych poważnych zaburzeń psychicznych. Polega ona na przepuszczeniu prądu elektrycznego przez mózg pacjenta, co wywołuje kontrolowany napad drgawkowy. ECT jest stosowana w przypadkach zaburzeń psychicznych, wtedy kiedy żadna z form leczenia, czy to farmakoterapia, czy psychoterapia nie przynoszą skutku. Niestety często może prowadzić ona do uszkodzeń mózgu. Z kolei te pomagają pozbyć się niektórych zaburzeń psychotycznych. Mechanizm działania ECT nie jest do końca zrozumiany, jednak istnieją hipotezy sugerujące, że elektrowstrząsy wpływają na chemiczne funkcjonowanie mózgu, prowadząc do poprawy stanu pacjenta. ECT jest przeprowadzana w warunkach szpitalnych, zazwyczaj pod pełnym znieczuleniem, co minimalizuje dyskomfort i ryzyko dla pacjenta. Mimo swojego kontrowersyjnego charakteru, terapia wstrząsowa może przynieść szybkie i znaczące korzyści pacjentom cierpiącym na ciężkie zaburzenia psychiczne. ECT może być stosowana w leczeniu głębokiej depresji. Jest również wykorzystywana w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej, katatonii oraz schizofrenii, zwłaszcza gdy występuje zagrożenie życia pacjenta z powodu poważnych objawów, takich jak myśli samobójcze. Podobnie jak każda metoda leczenia, terapia wstrząsowa wiąże się z pewnym ryzykiem. Najczęściej zgłaszane skutki uboczne to zaburzenia pamięci, które mogą być krótkotrwałe lub długotrwałe. Zwykle dotyczą one okresu bezpośrednio przed i po sesjach ECT, ale w rzadkich przypadkach mogą obejmować również odleglejsze wspomnienia. Inne potencjalne skutki uboczne to bóle głowy, nudności oraz ból mięśni. Decyzja o zastosowaniu terapii wstrząsowej powinna być dokładnie przemyślana i podjęta w porozumieniu z doświadczonym psychiatrą. Dla wielu pacjentów, którzy nie reagują na inne formy leczenia, ECT może być skutecznym i ratującym życie rozwiązaniem. Warto jednak pamiętać, że terapia wstrząsowa nie jest pierwszym wyborem i zazwyczaj stosuje się ją dopiero wtedy, gdy inne metody leczenia zawiodą. Ważne jest, aby decyzja o jej zastosowaniu była podejmowana z pełną świadomością ryzyka i korzyści, oraz w ścisłej współpracy z lekarzem specjalistą.
Łagodniejsza terapia wstrząsowa (terapia ekspozycyjna)
W przeciwieństwie do ECT, łagodniejsza (bo odbywa się w sferze emocjonalnej) terapia wstrząsowa, znana też jako terapia ekspozycyjna, koncentruje się na stopniowym i kontrolowanym wystawianiu pacjenta na bodźce, które wywołują u niego lęk lub strach. Ten rodzaj terapii jest szeroko stosowany w leczeniu fobii, zaburzeń lękowych, zespołu stresu pourazowego (PTSD), oraz innych zaburzeń związanych z lękiem, czasami głębokiej depresji, czy też choroby alkoholowej, Proces terapii ekspozycyjnej polega na stopniowym narażaniu pacjenta na źródło jego lęku, zaczynając od najmniej stresujących sytuacji, aż po najbardziej przerażające. Przez cały czas trwania terapii, pacjent jest w kontrolowanym środowisku, wspierany przez terapeutę, który pomaga mu zrozumieć obawy, oraz uczy go efektywnych strategii radzenia sobie z lękiem. Celem jest zmniejszenie reakcji lękowej na dany bodziec. Indywidualne tempo leczenia to charakterystyczny element terapii ekspozycyjnej. Rezultaty poszczególnych etapów pracy ocenia się na podstawie poziomu lęku u pacjenta. Taki rodzaj terapii może okazać się trudną pracą, która konfrontuje pacjenta z rzeczami, których bardzo starał się unikać, np. w przypadku wspomnianych już: choroby alkoholowej czy zespołu stresu pourazowego (PTSD). Dlatego też terapia wstrząsowa w przypadku osób uzależnionych (np. od alkoholu) może być także uznawana jako ostateczność, która powinna być stosowana w sytuacjach, gdy inne metody leczenia nie przynoszą efektów. W przypadku takich osób, przybiera ona formę interwencji, która ma na celu konfrontację osoby uzależnionej z negatywnymi skutkami nałogu. Jej głównym zadaniem jest wywołanie intensywnych emocji, skonfrontowanie z konsekwencjami uzależnienia, które mają motywować pacjentów do podjęcia leczenia oraz dokonania zmiany stylu życia, a nierzadko podjęcie pracy z traumami z przeszłości. Skuteczność terapii wstrząsowej dla takich pacjentów może budzić kontrowersje. Niektóre badania sugerują, że może być ona impulsem do zmian i motywować do podjęcia leczenia, jednakże istnieją również dowody na to, że terapia może nasilić problem i doprowadzić do pogłębienia się choroby (uzależnienia). W przypadku ekspozycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej wspomnieć należy, że jej skuteczność zależy także od indywidualnych cech pacjenta, jego motywacji, chęci współpracy, chęci zmiany, a także – co niemniej ważne – zależy od odpowiednio przeprowadzonej diagnozy i konsultacji z wykwalifikowanym specjalistą. Terapia wstrząsowa (ekspozycyjna) może być zatem skuteczna, ponieważ pacjent, z pomocą terapeuty, uczy się kontrolować swoje reakcje emocjonalne i radzić sobie z lękiem, czy traumą, co często prowadzi do długotrwałej poprawy stanu psychicznego. Jest bezpieczniejsza i mniej inwazyjna niż ECT, a jej skuteczność w leczeniu różnych zaburzeń lękowych w przeciwieństwie do ECT jest dobrze udokumentowana.
Terapia elektrowstrząsowa (ECT) i łagodniejsza terapia wstrząsowa to dwie zupełnie różne metody leczenia, które, mimo wspólnego celu, jakim jest poprawa zdrowia psychicznego pacjenta, różnią się diametralnie w podejściu i skutkach. ECT jest intensywną, fizyczną interwencją stosowaną w przypadkach ciężkich zaburzeń psychicznych, kiedy inne metody zawodzą. Choć kontrowersyjna, ma swoje miejsce we współczesnej psychiatrii. Dla niektórych pacjentów, zwłaszcza tych z ciężką depresją lub innymi poważnymi zaburzeniami psychicznymi, może być skutecznym rozwiązaniem, które przynosi ulgę tam, gdzie inne metody zawiodły. Ważne jest jednak, aby decyzja o jej zastosowaniu była podejmowana z pełną świadomością ryzyka i korzyści, oraz w ścisłej współpracy z lekarzem specjalistą. Choć może przynieść szybkie i znaczące rezultaty, jest obarczona ryzykiem poważnych skutków ubocznych, co czyni ją metodą ostateczną. Z kolei terapia ekspozycyjna jest metodą łagodniejszą, która koncentruje się na stopniowej desensytyzacji (odwrażliwieniu, czyli redukcji intensywności reakcji lękowej np. na traumatyczne przeżycia, czy obiekt wywołujący fobię) i nauce radzenia sobie z lękiem. Jest mniej inwazyjna i bezpieczniejsza, a jej efekty, choć zazwyczaj wymagają dłuższego czasu, są trwałe i skutecznie poprawiają jakość życia pacjenta. Wybór między tymi dwiema metodami zależy od specyfiki zaburzenia, stanu zdrowia pacjenta oraz odpowiedzi na inne formy leczenia. Ważne jest, aby decyzję o wyborze terapii podejmować wspólnie z lekarzem specjalistą, biorąc pod uwagę zarówno korzyści, jak i potencjalne ryzyko związane z każdą z metod.
