Sześcioetapowy model interwencji kryzysowej według Jamesa i Gillilanda

Pojęcie kryzysu

Zanim omówimy na czym polega sformułowany już w tytule wybrany model interwencji kryzysowej Jamesa i Gillilanda, spróbujmy przyjrzeć się bliżej samemu zjawisku kryzysu i temu jak wpływa ono bezpośrednio na człowieka. Kryzys przejawia się jako stan dezorganizacji życiowej, a osoba mierząca się z nim, staje w obliczu zniweczenia ważnych, indywidualnych dążeń, bądź zaburzenia swojego cyklu życiowego. Swoją moc tracą również w tym momencie wszelkie dotychczasowe metody radzenia sobie z czynnikami stresującymi, czyniąc taką osobę całkowicie bezradną wobec problematycznej sytuacji w jakiej się znalazła. Pojęcie kryzysu odnosi się zazwyczaj do poczucia lęku, szoku oraz trudności przeżywanych w związku z zaburzeniem, a nie do samego zaburzenia. Ludzie w starciu z nim stają się niezdolni do działania i świadomego kontrolowania własnego życia. Kryzys rzutuje na stan zdrowia człowieka, jakość jego relacji społecznych, kierunek i sens jego życia, hierarchię wyznawanych wartości a także wszelkie podstawowe kwestie życiowe jak praca i funkcjonowanie codzienne.

Stadia rozwoju i rodzaje kryzysów

Pierwszym stadium kryzysowym jest sama sytuacja krytyczna, w trakcie trwania której dochodzi do weryfikacji czy normalne mechanizmy radzenia sobie z trudnościami okażą się wystarczające. W momencie gdy standardowe mechanizmy zawodzą, pojawia się drugie stadium kryzysowe czyli problem narastającego napięcia i dezorganizacja życiowa u danej osoby, która na ten moment pozostaje w sytuacji niezdolności do radzenia sobie z przeciwnościami. Kolejnym, trzecim stadium jest podjęta przez taką osobę próba ratowania siebie i wydostania się z kryzysowej sytuacji, poprzez szukanie profesjonalnej pomocy i pracę nad sobą. Ostatnim, czwartym stadium jest skorzystanie z otrzymanego wsparcia specjalisty, konsekwentna dalsza z nim współpraca terapeutyczna, nakierowana na usunięcie określonego zaburzenia. Wyróżniamy cztery główne rodzaje kryzysów, a jako pierwszy przedstawmy kryzys sytuacyjny. Jest on wywołany nagłymi wydarzeniami, indywidualnymi dla poszczególnych osób. Na liście tych wydarzeń znajdziemy śmierć bliskiej osoby, rozpad związku, utrata pracy i dochodu, konflikty, napaść i przemoc fizyczna jak i psychiczna. Do kolejnego rodzaju zaliczamy kryzysy środowiskowe, które zaistniały również na skutek nagłych wydarzeń, ale tym razem ich oddziaływanie ma szerszy aspekt i dotyczy pewnej grupy osób. W tej puli znajdą się zagrożenia gospodarcze, zagrożenia polityczne, zamachy terrorystyczne, kataklizmy naturalne i komunikacyjne. Następnym, trzecim rodzajem są kryzysy egzystencjalne, które generowane są poprzez konflikty i przeżycia określonej osoby. Wśród czynników je wywołujących znajdziemy niepełnosprawność, utratę sensu życia, brak motywacji, celu i spełnienia życiowego, choroba, zagrożenie śmiercią czy samotność. Ostatnią, czwartą grupę stanowią kryzysy rozwojowe, które dochodzą do głosu na skutek wyzwań, pojawiających się w naturalnym toku życia. Przykładami tego typu kryzysu będą między innymi decyzja o małżeństwie, opuszczenie domu przez dzieci, przejście na emeryturę, brak potomstwa czy brak założenia własnej rodziny.

Sześcioetapowa procedura jako jeden z modeli interwencji kryzysowej

Człowiek dysponuje szeregiem zwyczajowych metod rozwiązywania swoich problemów, które go spotykały, spotykają i będą spotykać. Są one częścią życia i nie da się ich całkowicie wyeliminować. Bywa też tak, że w zderzeniu z kolejnym problemem metody te zawodzą, stają się niewystarczające. Dochodzi wówczas w życiu takiej osoby to stanu dezorganizacji i zamieszania, a liczne, nieudane próby znalezienia rozwiązania przynoszą jedynie frustrację. Taki stan jest już stanem kryzysu, a doświadczająca go osoba pilnie potrzebuje interwencji kryzysowej, polegającej na dostarczeniu specjalnych metod zaradczych, by powrócić do wewnętrznej równowagi i stabilności emocjonalnej. Jednym z stosowanych w takich sytuacjach modeli interwencji kryzysowej jest model opracowany przez Jamesa i Gillilanda. W tym modelu bazujemy na sześciu etapach, które składają się na całość tej procedury. Pierwszy etap jest określony jako Natychmiastowość i wiąże się on z natychmiastową, ale niezwykle uważną potrzebą podjęcia działań przez interwenta wobec osoby w kryzysie. Celem tego etapu jest przede wszystkim złagodzenie paniki, napięcia, niepokoju u osoby poszkodowanej, by nie stanowiła ona śmiertelnego zagrożenia dla samej siebie jak i innych. Gdy to zagrożenie zostanie opanowane, należy przejść do kolejnego etapu i jest nim Kontrola, rozumiana tutaj jako przejęcie przez interwenta w pewnym sensie odpowiedzialności za opanowanie i uporządkowanie bieżącej sytuacji osoby w kryzysie. Istotne, by cały czas pamiętać o zachowaniu podwyższonej ostrożności wszelkich działań, gdyż w takim momencie istnieje duże ryzyko nieprzewidzianych, impulsywnych i niebezpiecznych zachowań ofiary. Zaangażowanie w ten konkretny proces osoby wspierającej trwa do momentu, w którym osoba poszkodowana jest w stanie samodzielnie zapanować nad zaistniałą sytuacją. Etap trzeci został opatrzony pojęciem Oceny sytuacji i sprowadza się on do uzyskania od ofiary jak największej ilości informacji dotyczących sytuacji kryzysowej oraz tego, co było jej przyczyną. Uzyskanie oczekiwanych efektów przynosi zadawanie krótkich, pojedynczych pytań i co ważne wykazywanie się cierpliwością w oczekiwaniu na odpowiedź ze strony poszkodowanego. Nie ma tu miejsca na pouczanie i osądzanie ofiary, gdyż takie zachowania mogą jedynie spowodować u niej większą rozpacz i eskalację samoobwiniania. Rolą interwenta jest bycie empatycznym, opanowanym, pomocnym i uważnym słuchaczem, który po dokonaniu szczegółowej oceny sytuacji przejdzie do kolejnego etapu interwencji. Mowa tu o etapie czwartym, kiedy osoba wspierająca określa metody, które wdroży do dalszego postępowania, a te metody przybrały w tej procedurze miano Dyspozycji. Dla sytuacji kryzysowej naturalnym jest, że osoba w nią uwikłana nie potrafi odnaleźć możliwości wydostania się z kłopotliwego dla niej położenia w sposób samodzielny. Konieczna jest pomoc takiej osobie i poszerzenie jej pola widzenia, by dostrzegła i otworzyła się na nowe rozwiązania, by utrzymała nadzieję, a jeśli sytuacja kryzysowa dotyczy dwóch lub więcej skonfliktowanych stron, to konieczne jest wsparcie w zawarciu doraźnego porozumienia. Niekiedy sytuacja kryzysowa jest na tyle złożona, że konieczne jest skorzystanie z innych źródeł pomocy specjalistycznej i ten etap to etap piąty określany jako Odniesienie, czyli przekierowanie ofiary po profesjonalne wsparcie i opiekę w ręce lekarza, pracownika pomocy społecznej czy prawnika. W takim przypadku interwent jest zobowiązany do przekazania wyżej wymienionym osobom pakietu informacji o stanie poszkodowanego, który zdołał dotychczas uzyskać. Ostatnim, szóstym etapem jest etap zwany Uzupełnieniem i łączy się on z formą monitorowania pomocy dla osoby poszkodowanej podczas dalszego jej funkcjonowania, obserwacją na ile jest już samodzielna i czy potrafi efektywnie wykorzystywać wsparcie z pomocowych placówek społecznych.

Podsumowując zagadnienie interwencji kryzysowej, należy skupić się na jej głównych celach jakie zostały przy jej tworzeniu wyznaczone. Wśród nich znajdziemy konieczność udzielenia pierwszej pomocy psychologicznej, następnie otoczenie ofiary wsparciem emocjonalnym, wdrożenie takich działań, które pozwolą przywrócić bezpieczną równowagę życiową, podobną do tej sprzed kryzysu, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa oraz określenie potencjalnych zasobów i źródeł wsparcia, z których skorzysta osoba w kryzysie. Finalnie celem takiej interwencji, by mogła ona być uznana za skuteczną, jest też współpraca z poszkodowanym w tworzeniu bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Wracając do osoby interwenta musimy pamiętać, że jego pomoc musi mieć charakter natychmiastowy i być udzielona nie później niż w przeciągu 24-72 godzin od wystąpienia wydarzenia krytycznego. Pomoc ta koncentruje się na aktualnych trudnościach i ma jasno zdefiniowane cele, a sam interwent pracuje na jasno osadzonych faktach, na bieżących realiach tworzących daną sytuację i zagrożenia. W przebiegu interwencji kryzysowej opieką zostaje objęta oprócz ofiary także jej rodzina i bliscy, w razie konieczności do pomocy tej przyłączają się profesjonalne siły wsparcia, więc wobec powyższego możemy określić, iż praca interwenta to praca nastawiona na pomoc, uważność ocen i doboru strategii postępowania oraz wieloobszarowe działanie.