Dysmorfofobia i Estetoreksja: Kiedy Lustro Staje się Wrogiem

W erze mediów społecznościowych, gdzie filtry i retusz są na porządku dziennym, coraz więcej osób doświadcza zaburzeń związanych z postrzeganiem własnego wyglądu. Dwa z tych zaburzeń – dysmorfofobia i estetoreksja – choć różnią się pod względem definicji i objawów, mają wspólny mianownik: obsesję na punkcie wyglądu zewnętrznego. Oba te zaburzenia wpływają na życie osób, prowadząc do problemów emocjonalnych, społecznych, a często także zawodowych. Zrozumienie ich natury oraz skutecznego leczenia jest kluczowe w dzisiejszym społeczeństwie, które coraz bardziej skupia się na fizycznym wizerunku.

Zaburzenia związane z postrzeganiem własnego ciała stają się coraz bardziej powszechne w dzisiejszym społeczeństwie, szczególnie w kontekście wpływu mediów społecznościowych. Dysmorfofobia (BDD) oraz estetoreksja to dwa zaburzenia, które często pojawiają się obok siebie, choć różnią się w istocie. Dysmorfofobia polega na obsesyjnym postrzeganiu własnych niedoskonałości, które w rzeczywistości nie istnieją, podczas gdy estetoreksja skupia się na dążeniu do osiągnięcia „idealnego” wyglądu, zgodnie z nierealistycznymi standardami. Oba te zaburzenia mają poważne konsekwencje dla życia osób nimi dotkniętych, co sprawia, że ich zrozumienie i leczenie stają się kluczowe.

Dysmorfofobia: Kiedy Wyobrażone Wady Stają się Rzeczywistością

Wyobraź sobie, że codziennie patrząc w lustro, zamiast widzieć zwykłą, przyjazną twarz, dostrzegasz wyłącznie niedoskonałości: za duży nos, nierówne brwi, niesymetryczną twarz. Tak właśnie wygląda świat osoby cierpiącej na dysmorfofobię; zaburzenie postrzegania własnego ciała, które nie pozwala zobaczyć siebie takim, jakim jest się naprawdę. Dysmorfofobia (Body Dysmorphic Disorder – BDD) to zaburzenie psychiczne, w którym osoba doświadcza intensywnego, uporczywego niezadowolenia ze swojego wyglądu, pomimo że inni tego „problemu” w ogóle nie dostrzegają. Co więcej, dla osoby chorej ta rzekoma „wada” staje się centrum życia: determinuje relacje społeczne, samopoczucie, a często także karierę. Badania prowadzone przez Phillips i wsp. (2005) pokazują, że osoby z BDD spędzają średnio od 3 do 8 godzin dziennie na obsesyjnych myślach o swoim wyglądzie. W dysmorfofobii „problem” nie musi być rzeczywisty. To może być absolutnie niewidoczna dla innych cecha lub drobiazg, który dla osoby chorej urasta do rangi gigantycznej katastrofy. Dysmorfofobia, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się związana wyłącznie z próżnością czy przesadną koncentracją na wyglądzie, w rzeczywistości ma bardzo złożone podłoże. Jej powstanie jest efektem wzajemnych powiązań między czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i środowiskowymi, które nawzajem się przenikają i wzmacniają. Po pierwsze, badania naukowe sugerują, że u podstaw dysmorfofobii mogą leżeć zaburzenia neurobiologiczne (Walczyńska i in. 2021) . Wskazuje się na rolę dysfunkcji w pracy układów neuroprzekaźnikowych, w szczególności serotoniny, co ma wpływ na regulację nastroju i procesy poznawcze. Nieprawidłowości w obszarach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie informacji wzrokowych i ocenę siebie – takich jak płaty czołowe czy zakręt wrzecionowaty – mogą prowadzić do zniekształconego postrzegania własnego ciała. W pewnym sensie, mózg osoby z BDD dosłownie „widzi” siebie w inny sposób niż reszta świata. Czynniki psychologiczne również odgrywają istotną rolę w rozwoju zaburzenia. Osoby o niskiej samoocenie, perfekcjonistycznych tendencjach oraz wysokiej wrażliwości na odrzucenie są szczególnie podatne na rozwinięcie obsesyjnych myśli o własnym wyglądzie . Zniekształcone schematy poznawcze, takie jak przekonanie, że wygląd determinuje całkowitą wartość człowieka, mogą zakorzenić się bardzo głęboko i stawać się samonapędzającym mechanizmem cierpienia (Medicover Polska, n.d.). Środowisko, w którym dorasta i żyje dana osoba, także znacząco wpływa na ryzyko wystąpienia dysmorfofobii. Doświadczenia traumatyczne z okresu dzieciństwa, takie jak wyśmiewanie z powodu wyglądu, przemoc emocjonalna lub porównywanie z innymi, mogą pozostawić trwały ślad w psychice. W późniejszym życiu te rany mogą manifestować się poprzez obsesyjne dążenie do „poprawy” siebie lub ukrywania „defektów”. Co więcej, współczesne społeczeństwo, ze swoją obsesją na punkcie idealnych wizerunków promowanych w mediach społecznościowych, tylko dolewa oliwy do ognia. Filtry na Instagramie, zdjęcia perfekcyjnie wyrzeźbionych ciał i porady dotyczące „doskonałego” wyglądu tworzą iluzję, że niedoskonałość jest czymś wstydliwym, a nawet nie do przyjęcia (Medicover Polska, n.d.). Warto również zaznaczyć, że pewne cechy temperamentalne, jak wysoka neurotyczność (czyli skłonność do przeżywania negatywnych emocji), mogą zwiększać podatność na rozwój BDD. W praktyce oznacza to, że osoby bardziej lękowe, niepewne siebie i podatne na stres mają większe szanse na wpadnięcie w pułapkę nieustannego oceniania i krytykowania własnego wyglądu (PAP Zdrowie, n.d.). Leczenie dysmorfofobii opiera się głównie na psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która pomaga pacjentom zmieniać zniekształcone przekonania na temat własnego wyglądu oraz uczy skuteczniejszych sposobów radzenia sobie z lękiem i wstydem. Kluczowym elementem terapii są ćwiczenia ekspozycyjne oraz praca nad samoakceptacją. W cięższych przypadkach stosuje się również farmakoterapię, najczęściej leki z grupy SSRI, które pomagają zmniejszyć natężenie obsesyjnych myśli i objawów depresyjnych. Optymalne rezultaty przynosi połączenie psychoterapii i leczenia farmakologicznego. Coraz większą rolę odgrywają też techniki oparte na uważności (mindfulness) oraz nowoczesne metody, jak terapia z wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistości. Niezależnie od formy, proces leczenia wymaga empatii, cierpliwości i indywidualnego podejścia do potrzeb pacjenta (Medicover Polska, n.d.; Walczyńska i in., 2021; DOZ.pl, n.d.)

Estetoreksja: Obsesja na Punkcie Idealnego Wyglądu

Estetoreksja to stosunkowo nowe pojęcie, które opisuje obsesyjną koncentrację na dążeniu do „idealnego” wyglądu, często za pomocą zabiegów medycyny estetycznej, kosmetologii czy chirurgii plastycznej. W odróżnieniu od klasycznej dysmorfofobii, w której osoba skupia się na wyimaginowanych lub wyolbrzymionych wadach, w estetoreksji celem staje się osiągnięcie wyznaczonego ideału urody, zwykle wzorowanego na nierealistycznych standardach promowanych w mediach społecznościowych, reklamach i kulturze celebryckiej (Pikura, 2015). Osoby cierpiące na estetoreksję potrafią podporządkować całe swoje życie poprawie wyglądu: nieustannie planują kolejne zabiegi, inwestują ogromne środki finansowe w kosmetologię, medycynę estetyczną czy operacje plastyczne. To nie jest już zwykła troska o wygląd! To stałe poczucie, że „jeszcze nie jest wystarczająco dobrze”, a każda niedoskonałość jest nie do zaakceptowania. Psychologicznie estetoreksja wiąże się z obniżoną samooceną, perfekcjonizmem i silną potrzebą akceptacji społecznej. Mechanizm jest często błędnym kołem: mimo kolejnych ingerencji w wygląd, satysfakcja jest krótkotrwała, a wkrótce pojawia się kolejny „problem do naprawienia”. Co istotne, estetoreksja może współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe, depresja czy zaburzenia odżywiania (Podniesiński, 2021) Eksperci zauważają, że współczesna kultura obrazu, gdzie filtry, retusze i „idealne” fotografie są normą, znacząco zwiększa ryzyko rozwoju estetoreksji, zwłaszcza wśród młodych dorosłych i nastolatków. W polskim kontekście zwraca się uwagę na rosnącą popularność zabiegów estetycznych i jednoczesny brak wystarczającej edukacji psychologicznej na temat zdrowego obrazu ciała (Podniesiński, 2021). Leczenie estetoreksji, podobnie jak dysmorfofobii, opiera się na psychoterapii, szczególnie terapii poznawczo-behawioralnej, ukierunkowanej na pracę nad niską samooceną, realistycznym postrzeganiem własnego wyglądu oraz ograniczeniem wpływu nierealistycznych standardów urody. W poważniejszych przypadkach potrzebna jest także współpraca psychiatryczna i wsparcie farmakologiczne. Estetoreksja pokazuje, jak cienka bywa granica między dbaniem o siebie, a chorobliwą obsesją oraz jak bardzo potrzebujemy w dzisiejszym świecie rozmów o autentyczności, akceptacji i zdrowych standardach piękna (Pikura, 2015).

Dysmorfofobia i estetoreksja są zaburzeniami, które wciąż pozostają niedostatecznie rozpoznawane, mimo ich ogromnego wpływu na życie osób nimi dotkniętych. W kontekście kultury mediów społecznościowych, gdzie wygląd zewnętrzny często bywa najważniejszym kryterium wartości człowieka, coraz więcej osób zmaga się z zaburzeniami związanymi z postrzeganiem własnego ciała. W związku z tym ważne jest, aby edukować społeczeństwo na temat tych chorób i oferować pomoc w postaci odpowiedniej terapii, która pomoże odzyskać zdrową relację z własnym ciałem. Proces leczenia wymaga cierpliwości, empatii i indywidualnego podejścia, aby osoby z dysmorfofobią i estetoreksją mogły prowadzić życie wolne od obsesji na punkcie wyglądu. Bibliografia: DOZ.pl. (n.d.). Dysmorfofobia: przyczyny, objawy i leczenie. https://www.doz.pl/czytelnia/a17744-Dysmorfofobia-przyczyny_objawy_i_leczenie Medicover Polska. (n.d.). Dysmorfofobia: przyczyny, objawy, leczenie. https://www.medicover.pl/zdrowie/psychiczne/dysmorfofobia/ Phillips, K. A., Menard, W., Fay, C., Weisberg, R. B. (2005). Body dysmorphic disorder: A review of the literature. Journal of Psychiatric Research, 39(1), 99–110. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2004.06.003 Pikura, A. (2015). „Estetoreksja” – nowy rodzaj uzależnienia. Kosmetologia Estetyczna, 4(2), 141–142. https://doi.org/10.15374/ChPiO2021015 Podniesiński, P. (2021). Perfekcjonizm a świadomość własnego wyglądu w mediach społecznościowych wśród osób w okresie wyłaniającej się dorosłości. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia, 34(1), 95–112 https://journals.umcs.pl/j/article/view/15672​ Walczyńska, A., Jaworski, A., Drozdowski, P., Drozdowska, A. (2021). Postrzeganie dysmorfofobii przez pacjentów leczonych w gabinetach chirurgii plastycznej i medycyny estetycznej – badanie kwestionariuszowe. Chirurgia Plastyczna i Oparzenia, 9(3), 57–65. https://doi.org/10.15374/ChPiO2021015